Moja i twoja historia, czyli Norwid na muralu
Dobro wspólne, na którym opiera się Partnerstwo ze Strachówki, łączy pamięć o jednym z najwybitniejszych Polaków w nowożytnej historii z naszą skłonnością do pielęgnowania rodzinnego ogniska. Jest też w swoich działaniach niezwykle emocjonalne – przyciąga ludzi chętnych do działania, ciekawych współpracy, jednoczących się wokół osoby liderki. Efekty? W ciągu jednej dekady w małej gminie powstały trzy koła gospodyń wiejskich i trzy inne stowarzyszenia, nie licząc samego Partnerstwa.
Strachówka leży w powiecie wołomińskim, 60 km od Warszawy. We wsi znane jest miejsce, w którym na przełomie XVIII i XIX wieku stał dwór Józefa i Hilarii Sobieskich, pradziadków Cypriana Kamila Norwida. Kilkanaście lat temu odkryto, że rodzice poety mieszkali w Strachówce, a w okolicznych wsiach zadomowili się jego krewni – m.in. ród Sobieskich. Cyprian Kamil, spokrewniony po kądzieli z królem Janem III Sobieskim, zanim wyemigrował, przebywał tu z rodzeństwem po śmierci matki. Wprawdzie w Strachówce nie ma już zbyt wielu śladów tamtych czasów, ale pozostały zapiski, rodzinna korespondencja.
Ta historia dała impuls do stworzenia w tej małej gminie, liczącej zaledwie 2,9 tys. mieszkańców, Rzeczpospolitej Norwidowskiej – przestrzeni, która wpłynie na kształt lokalnej i ponadlokalnej polityki kulturalnej i o której będzie głośno w powiecie, na Mazowszu, w kręgu norwidologów. Miano Rzeczpospolitej Norwidowskiej przyjęła też nieformalna grupa przyjaciół tutejszej szkoły, wśród których są m.in. jej dyrektorka Grażyna Kapaon, jej mąż i ich znajomi. Od tamtej pory dzięki ich inicjatywie okolica żyje pasjonującymi opowieściami i wydarzeniami nawiązującymi do historii rodziny Norwida. Sama szkoła również otrzymała imię Rzeczpospolitej Norwidowskiej.
W 2010 roku powstało Stowarzyszenie Rzeczpospolita Norwidowska, którego celem było to, aby historia Cypriana Kamila Norwida połączyła wszystkie środowiska Strachówki. Jeśli miało ono wyzwalać energię społeczną, musiało zachęcić mieszkańców do poznawania własnych historii rodzinnych oraz przeszłości swoich wsi. – Powstanie Partnerstwa pozwoliło uświadomić otoczeniu, że nasza świadomość historii i tożsamość z niej wynikająca są dobrem wspólnym. Chcieliśmy, aby wszyscy mieszkańcy mieli poczucie i wiedzę, że żyją w specyficznym miejscu – mówi Grażyna Kapaon. Plan się udał. Mieszkańcy są dumni, że to ich wieś leży na szlaku znawców romantyzmu, a w przyszłości liczą na odwiedziny turystów.
Praca liderki i jej otoczenia w przypadku tak określonego dobra wspólnego nie była prosta. Wymagała cierpliwości i odpowiedniego podejścia. Nie tyle chodziło tu o budowanie współczesnej tożsamości wokół polskiego romantyka, ile o zaznaczenie, że rodzina Norwida odcisnęła ślady na terenie współczesnej gminy i powiatu wołomińskiego, określającego się jako Ziemia Norwida i Cudu nad Wisłą.
– Przecież rodzina jest bliska każdemu człowiekowi, a tym bardziej nam, Polakom – mówi prezes Stowarzyszenia Grażyna Kapaon. Spotkania, uroczystości rodzinne – one budują naszą tożsamość, a wśród nich najważniejsze są chyba śluby i wesela. Dlatego w ramach projektu „Moja i twoja historia” głównym wydarzeniem stał się coroczny, odbywający się już od 11 lat, norwidowski korowód weselny. Przyciąga gości z całego powiatu i warto się dla niego znaleźć w Strachówce w ostatni weekend kwietnia.
„Vademecum – w korowodzie weselnym rodziców Cypriana Norwida”, czyli odtworzenie ślubu rodziców poety, to największe wydarzenie organizowane przez Stowarzyszenie. Korowód po raz pierwszy przeszedł przez Strachówkę w 2005 roku, przygotowany własnymi siłami przez pasjonatów historii Norwidów. Z czasem dołączały do nich kolejne osoby, m.in. nowo powstające koła gospodyń wiejskich. – Od początku mieliśmy też po swojej stronie bardzo przychylne władze powiatu wołomińskiego, co nam pomagało – mówi prezes Grażyna Kapaon. Do wydarzenia chętnie włączała się młodzież. Jednak liderzy ze Strachówki pragnęli, aby wszyscy mieszkańcy utożsamiali się z korowodem, a historia Norwidów i Sobieskich była ich wspólną historią.
Obecnie reżyserowany orszak ślubny to wielkie widowisko, okazja do poznawania szlacheckich zwyczajów. Wiosną 2015 roku na przedzie korowodu jechała bryczka z parą młodych, których odgrywali uczniowie gimnazjum. Za nimi poruszali się wozami konnymi drużbowie i reszta szlachty, niektórzy wierzchem. Reszta z 400 uczestników jechała samochodami. Korowód dwa razy zatrzymywał się przed weselnymi bramami ustawionymi przez gospodynie ze Strachówki i z Jadwisina. Para młoda przyjmowała życzenia i drobnymi prezentami wykupywała prawo do dalszej drogi. W Sulejowie witali ich wójt, starosta i proboszcz miejscowej parafii. Po powrocie do Strachówki wesele rozpoczęło się polonezem. Ostatnim jego akordem były oczepiny przy obrzędowej pieśni „Oj, chmielu, chmielu”. Odbyły się też wernisaże pokonkursowej wystawy starej ślubnej fotografii „Ach, co to był za ślub” i wystawy o szlacheckich zwyczajach ślubnych.
Stowarzyszenie Rzeczpospolita Norwidowska promuje swoje przedsięwzięcie, organizując konferencje i spotkania tematyczne poświęcone spuściźnie Cypriana Kamila Norwida. W ramach samego Partnerstwa „Moja i twoja historia” powstała ścieżka dydaktyczna poświęcona poecie i ogród im. Hilarii Sobieskiej, a z końcem sierpnia 2015 roku na ścianie Zespołu Szkół im. Rzeczpospolitej Norwidowskiej w Strachówce uczniowie namalowali pierwszy w Polsce mural poświęcony Norwidowi. W pobliżu stanęło pięć drewnianych tablic opowiadających o Rzeczpospolitej Norwidowskiej, a w ręce mieszkańców trafiła książka „O miłości do Annopola, Strachówki, Polski i Kościoła”, która jest efektem rodzinnych spotkań przy kominku, ważnego elementu „Mojej i twojej historii”. Lokalna telewizja internetowa RzN.TV filmowała te wydarzenia, przy okazji zachęcając mieszkańców do poznawania warsztatu filmowca i reportera.
Do Stowarzyszenia Rzeczpospolita Norwidowska, aktywnego w programach „Liderzy PAFW”, „English Teaching”, „Szkoła Ucząca Się”, „Działaj Lokalnie”, dołączyły też szkoła, biblioteka gminna, Lokalna Grupa Działania Równiny Wołomińskiej. Wspierają je władze samorządowe gminy Strachówka. – Jesteśmy przykładem partnerstwa organicznego – mówi Grażyna Kapaon. – Zaczęliśmy od pewnej idei, od spotkania grupy osób zafascynowanych miejscową historią, i tak zostało do dzisiaj. Nie wiążą nas umowy oprócz tej tworzącej podstawowe Partnerstwo trzech organizacji, podpisanej na rzecz udziału w programie. Dzięki temu stworzyliśmy przestrzeń i klimat do rozmów różnych środowisk i osób, które mają inną wizję tego, w jaki sposób tworzyć życie społeczne w Strachówce.
Efektem takiego podejścia jest obudzenie aktywności obywatelskiej mieszkańców. Na przykład seniorzy włączają się w życie szkoły i działania Stowarzyszenia. Szkolne Koło Caritas przygotowuje świąteczne paczki dla potrzebujących, organizuje charytatywne kiermasze.
W ramach programu „Działaj Lokalnie” wolontariusze robili patchworkowe koce dla podopiecznych hospicjów.
W gminie działają też trzy nowe stowarzyszenia. – Wszystko, co robiliśmy jeszcze w latach 90., wyróżniało się na tle totalnego społecznego zastoju w naszej wsi. Teraz jest inaczej. Ośrodki społecznej aktywności w gminie zaczęły działać naprawdę prężnie. Patrzę na to z radością. Nie namawiam jednak do formalnego związania się z naszym Partnerstwem – mówi pani prezes. Uważa bowiem, że samo Partnerstwo musi okrzepnąć, należy dać też czas nowym organizacjom. Muszą się zakorzenić, znaleźć wspólny język ze swoimi społecznościami.
Nic dziwnego, że choć to Partnerstwo formalnie jest niewielkie, to nadspodziewanie aktywne i potrafi przyciągać innych partnerów. „Moja i twoja historia” gościła „Z ręcznikiem i piosenką przez życie” czy „TV-oja okolica – poznaj ją!”, Partnerstwa PAFW z Bielska Podlaskiego i Grodziska Mazowieckiego. Przede wszystkim jednak Rzeczpospolita Norwidowska utrzymuje zbiorową pamięć, rozwija tożsamość i aktywność mieszkańców.
Tekst jest częścią publikacji “Jak lokalnie budować partnerstwa?” wydanej w ramach Programu Lokalne Partnerstwa Polsko-Amerykańskiej Fundacji Wolności.
