METODA ANIMACJI SPOŁECZNOŚCI LOKALNYCH NA RZECZ DOBRA WSPÓLNEGO

26 | Do pewnego stopnia możemy się nim w miarę swobodnie dzielić i nie zauważymy różnicy, ale jeśli kilka osób intensywnie korzysta z internetu, prędkość może się zmniejszyć, może też wy- czerpać się limit transferu danych. Dobra możemy zatem podzielić w oparciu o to: • czy łatwo da się kogoś wykluczyć z korzystania czy też nie, • czy korzystanie z dobra przez jedną osobę zmniejsza ilość lub jakość dobra dla innych użyt- kowników. Tabela 1: typy dóbr Czy da się kogoś wykluczyć z dostępu do dóbr? TAK (dobra wykluczalne) NIE (dobra niewykluczalne) Czy wykorzystanie dobra przez jedną osobę zmniejsza jego ilość lub jakość? TAK (dobra rywalizacyjne) prywatne np. prywatny samochód, mieszkanie wspólne zasoby np. woda pitna, drewno, ryby, pastwisko NIE (dobra nierywalizacyjne) klubowe np. telewizja kablowa, ogródek w zamkniętym osiedlu dobra publiczne np. świeże powietrze, wiedza, bezpieczeństwo ↑ Dobra wspólne Źródło: opracowanie własne. Pokusa korzystania bez ponoszenia kosztówdotyczy dóbr po prawej stronie tabeli, awięc wspól- nych zasobów i dóbr publicznych . W obu przypadkach trudno jest wykluczyć kogoś z korzy- stania z danego dobra, przy czymw jednym przypadku dobro „zużywa się”, kiedy ktoś z niego korzysta, a w drugim nie . Tak czy inaczej mamy do czynienia ze wspólnymi dobrami, dzielonymi z innymi użytkownikami, niezależnie od tego, czy przyłożyli się do ich powstania, czy też nie. Osobę, która korzysta ze wspólnego dobra bez ponoszenia kosztów, określa się mianem gapo- wicza (ang. free-rider), na cześć najbardziej znanego przykładu takiej postawy, czyli pasażera na gapę. Gapowicze, nazywani niekiedy również pieczeniarzami, czerpią korzyści z istniejącej współpracy lub umowy społecznej, ale oszczędzają własne pieniądze, wysiłek i czas. Na małą skalę z pokusą jazdy na gapę mamy do czynienia przy realizacji projektu czy zadania zespo- łowego – kiedy jedna osoba nie wykonuje swojej części zadania lub się nie przykłada, licząc na to, że wkład innych wystarczy do wykonania zadania.